به طور کلی دعاوی مربوط به مالکیت، دعاوی حقوقی یا کیفری هستند. که به دنبال ادعای حق مالکیت یا خدشه دار شدن حق مالکیت مطرح میشوند. اغلب این دعاوی در خصوص املاک و در حوزه مالکیت اموال غیرمنقول صورت میگیرد. به همین دلیل دادگاه محل وقوع ملک غیرمنقول نیز صلاحیت رسیدگی دارد. عمده ترین دعاوی مطرح شده در حوزه مالکیت اموال به دو بخش تقسیم میشوند. یکی از اینها دعوی خلع ید و دیگری دعوی تصرف عدوانی است. شباهتهای بسیار زیادی که میان این دو اصطلاح حقوقی وجود دارد. موجب شده است تا اغلب افراد جامعه این دو اصطلاح را با یکدیگر اشتباه گیرند. بنابراین ممکن است قادر به تفکیک آنها را از لحاظ معنا و مفهوم نباشند. در این مقاله علاوه بر تعریف خلع ید و تصرف عدوانی به تفاوتهای میان آن دو نیز خواهیم پرداخت.
عناوینی که در این مطلب می‌خوانید...
تعریف خلع ید
همان طور که میدانیم عبارت و اصطلاح “خلع ید” از دو کلمه عربی خلع و ید، تشکیل شده است. کلمه “خلع” به معنای اخراج، منع و سلب است. کلمه “ید” نیز به معنای دست است، به طور کلی خلع ید در اصطلاح به معنای تسلط و مالکیت داشتن بر چیزی است. بنابراین خلع يد در لغت يعنى چیزى را از دست كسى درآوردن یا به سلطه كسى بر چیزى از راه قانونی خاتمه دادن. در اصطلاح حقوقی، خلع يد به معنای رفع تصرف از متصرف مال غیر منقول به استناد حکم دادگاه يا سند رسمى و یا حکم قانون است. خلع ید یک دعوای حقوقی است. در این دعوی، مالک مال غیرمنقول (مانند زمین، خانه، مغازه، باغ و غیره) را به عنوان خواهان، علیه خوانده یعنی شخصی که به طور غیر قانونی، غیرمجاز و به نحو عدوانی مال غیر منقول او را تصرف کرده و اصطلاحا به عنوان غاصب شناخته میشود، جهت رفع تصرف غیرقانونی متصرف و تحویل ملک، نزد مرجع صالح اقامه دعوی میکند و تقاضای خلع ید، رفع ید و یا اخراج متصرف از ملک خود را دارد. قانونگذار در قوانین موضوعه تعريف مشخصى از دعواى خلع يد ارائه نداده است. اکثر حقوقدانان دعواى خلع يد را به دعوى غصب و يا دعواى مالکیت تعبیر میکنند. در این دعوى، هیچ رابطه حقوقى يا قراردادى بین مدعی مالکیت و متصرف غیرقانونی ملک، وجود ندارد و متصرف با قهر وعدوان بر ملک مسلط شده است. مهمترين رکن در دعوای خلع ید «مالکیت» است. به عبارت دیگر در دعواى خلع يد خواهان به دنبال اثبات مالکیت خود بر ملک، است و موضوع اصلی در این دعوی، اثبات مالکیت است.
تصرف عدوانی چیست؟
مطابق با ماده 158 قانون آیین دادرسی مدنی، تصرف عدوانی عبارت است از ادعای متصرف سابق مبنی بر اینکه دیگری بدون رضایت وی مال غیر منقول را از تصرف او خارج کرده است و اعاده تصرف خود را نسبت به آن مال درخواست میکند. به عنوان مثال اگر فردی، بدون رضایت مستاجر یا مالک، ملک او را تصرف کند، به این کار تصرف از نوع عدوانی گفته میشود. در شرایط دعوی تصرف عدوانی صرف داشتن سابقه تصرف بر ملک کافی است، اما در دعوای خلع ید ثابت کردن مالکیت فرد، ضروری خواهد بود.
اگر شخصی، حق دیگری را پایمال کند، به مجازات قانونی دچار خواهد شد. لازم به ذکر است که دادگاه در این شرایط فقط تصرف قبلی را در نظر میگیرد و فرقی نمیکند که در این دعوا شما مالک یا مستاجر هستید. نکته مهمی که وجود دارد این است که بهتر است به این نکته توجه داشته باشید که تصرف عدوانی فقط در رابطه با اموال غیر منقول صادق است. بنابراین اگر شخصی به صورت عدوانی اموال منقول مانند اتومبیل فرد دیگری را تصرف کند و از دست وی خارج نماید، شامل تعریف ماده 158 نخواهد شد.
تفاوت خلع ید و تصرف عدوانی
تفاوتهای میان خلع ید و تصرف عدوانی متنوع است بنابراین در ادامه این مطلب به صورت گزینه ای به آنها اشاره خواهیم کرد:
- دعوای تصرف عدوانی در خصوص اموال غیر منقول قابل طرح است بنابراین نمیتوان آن را در خصوص تصرف غیر قانونی اموال منقول از جمله خودرو و امثال آن ها مطرح کرد. اما دعوای خلع ید هم برای اموال منقول هم در خصوص اموال غیر منقول قابل طرح است.
- به دعاوی تصرف عدوانی میتوان خارج از نوبت رسیدگی کرد. اما دعاوی خلع ید نیازمند دریافت نوبت رسیدگی و سپری کردن تشریفات دادرسی است.
- دعوی تصرف عدوانی نیاز به تشریفات اجرا و قطعیت حکم ندارد بنابراین بلافاصله بعد از صدور حکم باید اجرا گردد اما دعوی خلع ید نیاز به طی تشریفات دادرسی دارد. پس تا زمانی که حکم دادگاه قطعی نشود ، قابل اجرا نخواهد بود.
- دعاوی تصرف عدوانی غیر مالی هستند و هزینه دادرسی آن ها نیز مانند دیگر دعاوی غیرمالی خواهد بود. اما هزینه دادرسی در دعوای خلع ید، بر اساس قیمت ملک تعیین میشود.
- درتصرف عدوانی سبق تصرف خواهان باید مورد اثبات قرار گیرد. اما در خلع ید، مالکیت فرد برای طرح دادخواست کفایت میکند.
- تصرف عدوانی به صورت حقوقی و کیفری (در خصوص جمع شرایط) قابل طرح است. اما خلع ید صرفاً یک دعوی حقوقی است و نمیتوان آن را در همین قالب در دادگاه های کیفری به جریان انداخت.
- خلع ید منتهی به حبس و مجازات کیفری نمیشود. بنابراین در صورت عدم اجرای حکم توسط خوانده، اجراییات وارد عمل شده و حکم را اجرا میکنند. اما در تصرف عدوانی کیفری، در صورت اثبات جرم، شخص از یک ماه تا یک سال حبس محکوم میشود .
- برای اثبات تصرف عدوانی کیفری نیاز است تا سوء نیت فرد ثابت شود. اما در خلع ید و تصرف عدوانی حقوقی هیچ نیازی به اثبات سوء نیت وجود ندارد و همین که تصرف غیرقانونی و غاصبانه اثبات شود. برای صدور حکم و اجراییه کفایت میکند.
