پیش از هرچیزی باید به این اشاره کنیم که خود سبق تصرف چیست؟ بر اساس مبانی آیین دادرسی مدنی و آثار حقوقی تصرف که می‌تواند اماره‌ای ازمالکیت باشد، تصرف تسلط و اقتداری است عرفی، که انسان در مقام اعمال حق خود بر مالی دارد. بنابراین باید عرف متصرف را به عنوان صاحب حق و مالک مال دانست. اماره تصرف یعنی شخص مالی اعم از منقول و غیرمنقول را در اختیار دارد و عرف آن مال را متعلق به او می‌داند مگر آن‌که خلافش ثابت شود. در ادامه این مطلب به جزئیات دقیق‌تری راجع به سبق تصرف و سایر موضوعات مرتبط به آن خواهیم پرداخت پس تا انتها با دادصا همراه باشید.
عناوینی که در این مطلب می‌خوانید...
- سبق تصرف چیست؟
- معنی سَبق تَصَرف
- انواع دعوای تصرف
- تعریف حقوقی و قانونی تصرف عدوانی
- سبق تصرف در تصرف عدوانی
- سبق تصرف خواهان
- لحوق تصرف خوانده
- عدوانی بودن تصرف خوانده
- غیر منقول بودن مال مورد تصرف
- لحوق تصرف چیست؟
- لحوق یعنی چی؟
- جرم تصرف عدوانی
- ارکان تصرف
- ضرورت اثبات سه رکن مهم در طرح دعوی تصرف
- اثبات سابقه تصرف در دعاوی ثالث (دعاوی سه گانه تصرف)
- سند مالکیت دلیل بر سبق تصرف
- نمونه احراز سبق و لحوق تصرف
سبق تصرف چیست؟
در قانون مدنی کشور تعریف دقیقی از تصرف وجود ندارد و عرف را برای تشخیص آن ملاک قرار داده است. معنی سبق در حقوق عبارت است از، تسلط و اقتداری که، افراد نسبت به مال و اموال خود دارند. بنابراین سبق تصرف به معنی سابقه تصرف خواهد بود. مفاد ماده 36 یک حکم مطلق وماده 37 یک استثنا برآن است. به همین جهت از جمع دوماده می توان اینگونه نتیجه گرفت که دربرابرمدعی که سبق مالکیت اواثبات شده باشد تصرف متصرف فعلی اماره مالکیت اوست مگر درمواردی که سبق مالکیت مدعی با اقرارمتصرف فعلی ملک اثبات شود.
به عنوان مثال شخصی ملکی را تصرف کرده و ما برای اینکه علیه او دعوای تصرف عدوانی اقامه کنیم، باید قبل از متصرف ملک بوده باشیم. در تعریف حقوقی به این شرایط سبق تصرف خواهان می گویند.
گروه وکلای دادصا تا حل شدن پرونده های حقوقی، همراه شما خواهد بود:
معنی سَبق تَصَرف
معنی دقیقی از سبق تصرف در حقوق نیامده و صرفا عرف را برای تشخیص آن قرار داده اند. تصرف در واقع تسلط و اقتداری است که افراد نسبت به مال و اموال خود دارند. سبق به معنای سابقه، پس سبق تصرف، یعنی سابقه تصرف است.
انواع تصرف در کل شامل دو مورد می‌شود. که اولی تصرف حقوقی و دومی تصرف مادی خواهد بود. در این بین تصرف مادی نیز به ۳ صورت امکان پذیر خواهد بود که در ادامه به آن‌ها اشاره خواهیم کرد :
- تصرف مالکانه
- تصرف با اجازه مالک که اصطلاحاً می‌گویند ماذون یا نائب در تصرف است.
- تصرف عدوانی یا ید غاصبانه است نسبت به مال غیر.
همچنین در قانون آیین دادرسی مدنی دعوی تصرف را نیز به چند دسته تقسیم می‌کنند:
- دعوای تصرف عدوانی
- دعوای مزاحمت
- دعوای ممانعت از حق
اگر می خواهید درباره دعاوی سه گانه تصرف بیشتر اطلاعات کسب کنید، به مقاله زیر مراجعه کنید:
انواع دعوای تصرف
به طور کلی دعاوی مرتبط با تصرف شامل دعاوی سه گانه‌ای می‌شوند که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌کنیم.
- دعاوی سه‌گاه تصرف شامل:
- دعاوی رفع تصرف عدوانی
- رفع ممانعت از حق
- رفع مزاحمت
توجه داشته باشید که برای طرح این دعاوی سه رکن مهم باید ذکر شود. این سه رکن شامل سبق تصرف خواهان، لحوق تصرف خوانده و عدوانی بودن تصرف خوانده می‌شود. سبق تصرف خواهان در واقع به این معنی است که قبل از این تاریخ، ملک در تصرف خواهان باشد.
تعریف حقوقی و قانونی تصرف عدوانی
تعریف حقوقی تصرف عدوانی طبق تعریف قانونگذار اینگونه است که طبق ماده 158 قانون آیین دادرسی مدنی: (دعوای تصرف عدوانی حقوقی عبارت است از ادعای متصرف سابق مبنی بر اینکه دیگری بدون رضایت او مال غیرمنقول را از تصرف وی خارج کرده و اعادهٔ تصرف خود را نسبت به آن مال درخواست مینماید.) با توجه به این تعریف مال مورد تصرف باید غیر منقول باشد. به عبارتی دیگر قابل نقل و انتقال مانند مسکن نباشد.
اگر برای شما هم سوال پیش آمده، تصرف عدوانی و خلع ید چه تفاوتی دارند، به لینک زیر مراجعه کنید:
سبق تصرف در تصرف عدوانی
بنا‌بر تعریف ماده 158 قانون آیین دادرسی مدنی برای تحقق دعوای تصرف عدوانی حقوقی ارکانی وجود دارد که باید جمع باشد. این ارکان شامل مواردی می‌شود که در ادامه به آن‌ها اشاره خواهیم کرد:
سبق تصرف خواهان
علاوه بر استیلا(تسلط) نسبت به مال قصد استفاده شخصی، که لازمه تحقق معنای تصرف در اموال خواهد بود، لازم است ارتباط بین مال و متصرف با تمامی ارکان و شرایط مدتی ادامه داشته باشد. لزوم وجود این موضوع به این علت است که برحسب عرف بتوان آن‌را به عنوان سابقه پذیرفت.
لحوق تصرف خوانده
صدور حکم رفع تصرف علیه کسی جایز است که تصرف او لاحق بر تصرف خواهان باشد. بر اساس چنین شرطی است که معتقدند خوانده دعوی تصرف، باید هیچ‌گونه تصرف قبلی در مال موضوع دعوی نداشته باشد والا او خود نیز متصرف سابق به حساب می‌آید و صدور دستور رفع تصرف علیه متصرف سابق دارای وجه قانونی نیست. بنابراین یکی از شرایط دعوی تصرف عدوانی این است که خوانده با سبق و لحوق تصرف عدوانی خود، مال مورد دعوی را از تصرف متصرف سابق خارج کند و بر آن مسلط شده باشد.
عدوانی بودن تصرف خوانده
عدوانی بودن تصرف، شرطی است که در تحقق غصب نیز ضروری خواهد بود. همچنین در قانون مدنی تعریفی از مفهوم «عدوانی» وجود ندارد، ولی ماده یک قانون جلوگیری از تصرف عدوانی با قید عبارات: «بدون رضایت» به بیان مفهوم «عدواناً» که در ماده 2 آن قانون ذکر شده پرداخته، منقول یا غیرمنقول بودن مال که تفاوت بین دو ماده یک و دو آن است، تأثیری در این موضوع ندارد. به ویژه ماده یک قانون جلوگیری از تصرف عدوانی که مصوب سال 1309 است و اموال منقول و غیرمنقول را در بر می‌گرفت، در موردی دعاوی مربوط به هر دو نوع مال، عبارت «بدون رضایت» را به کار برده بود.
غیر منقول بودن مال مورد تصرف
براساس ماده 158 ق.آ.د.م می‌توان گفت که دعوی تصرف عدوانی منحصرا در ارتباط با اموال غیر منقول است و بر این مبنا ، دعاوی تصرف در اموال منقول مصداق نداشته و مدعی حق، تنها می‌تواند دعوی مالکیت در مراجع صالح قضایی را ذکر کند.
مشاوران حقوقی گروه وکلای دادصا، 24 ساعته پاسخگوی سوالات شما خواهند بود:
لحوق تصرف چیست؟
تصرف خوانده کسی است وقتی دعوای علیه او مطرح می‌شود، بعد از خوانده مال را تصرف کرده باشد. اگر خوانده هم قبل از خواهان متصرف بوده باشد باشد، در اینصورت خواهان دیگر متصرف سابق نیست. پس در اینصورت دعوای تصرف به صورت عدوانی را نمی تواند، دادخواست کند. صدور حکم رفع تصرف علیه کسی جائز است که تصرف او بعدی بر تصرف شاکی باشد و خوانده دعوی تصرف، باید هیچ تصرف قبلی در مال موضوع دعوی نداشته باشد وگرنه او خود نیز متصرف است و صدور دستور رفع تصرف علیه متصرف سابق فاقد وجاهت قانونی است.
لحوق یعنی چی؟
الحاق و به هم پیوستگی تصرف خوانده ( و خواهان ) .در دعوای تصرف عدوانی حقوقی فقط اثبات سابقه تصرف کافی است و نیازی به اثبات مالکیت ( عین و منافع ) نیست همین که سبق تصرف خواهان و لحوق تصرف خوانده و عدوانی بودن تصرف ثابت شود کافی است.
مریم صاین پور وکیل متخصص ملک، به تمام سوالات شما با حوصله جواب می دهد:
جرم تصرف عدوانی
جرم تصرف عدوانی شامل سه عنصر می‌شود. این سه عنصر عبارتند از :
- عنصر قانونی جرم تصرف عدوانی
این عنصر شامل مواد 690 تا 693 قانون مجازات اسلامی است.
- عنصر مادی جرم تصرف عدوانی
استیلای عرفی و مادی مرتکب بر مال غیرمنقول متعلق به دیگری به قصد استفاده از آن به نفع خود.
- عنصر معنوی جرم تصرف عدوانی
قصد ضرر رساندن به غیر، سوءنیت خاص این جرم نیست.
نمونه دادخواست تصرف عدوانی
ارکان تصرف
ارکان تصرف نیز شامل دو مورد هستند. این ارکان شامل رکن مادی( که به معنای سلطه و اقتدار خارجی است) و رکن معنوی( به معنای تصور داشتن حق نسبت به آن) است.
ضرورت اثبات سه رکن مهم در طرح دعوی تصرف
ضرورت اثبات طرح دعوی تصرف با سه رکن امکان پذیر است. این سه رکن شامل موارد زیر هستند:
- سبق تصرف خواهان
- لحوق تصرف خوانده
- عدوانی بودن تصرف خوانده
اثبات سابقه تصرف در دعاوی ثالث (دعاوی سه گانه تصرف)
اثبات سابقه تصرف: خواهان نباید درصدد اثبات مالکیت باشد چرا که باید سابقه تصرف خود یا استفاده از حق ارتفاق یا انتفاع خود را با ارائه دلایل و مدارک یا شهادت شهود یا استناد به سند رسمی یا عادی اثبات کند. البته توجه داشته باشید که استناد به سند رسمی مالکیت در این دعوا تنها قابلیت اثبات سبق تصرف را دارد. بنابراین دادگاه در دعاوی صرفا به سابقه تصرف و استفاده از حق خواهان و عدوانی بودن تصرف خوانده توجه می‌کند و وارد اثبات مالکیت نخواهد شد.
به عبارت دیگر تنها به این رسیدگی می‌کند که خواهان قبلا متصرف بوده و خوانده ملک را از تصرف او خارج کرده و این تصرف عدوانی بوده است و در صورت احراز آن، خوانده را محکوم به رفع تصرف عدوانی می‌کند. برای مشاوره با وکیل پایه یک دادگستری دادصا تماس بگیرید.
سند مالکیت دلیل بر سبق تصرف
در دعوای حقوقی رفع تصرف عدوانی چنانچه ارکان تصرف عدوانی موضوع ماده ۱۶۱ قانون آیین دادرسی مدنی اخذ نشود و خوانده یا خواندگان در محل، تصرف آبا و اجدادی داشته باشند و اختلاف در مالکیت باشد آیا دادگاه باید به اثبات مالکیت هم رسیدگی کند؟ آیا رأی وحدت رویه ۶۷۲ مورخ ۱/۱۰/۱۳۸۳ در خصوص خلع‌ید قابل تسری به این دعوا هم هست؟ ارکان دعوای رفع تصرف عدوانی ماده ۱۶۱ در کجا کاربرد دارد؟
نظر به اینکه در دعوای تصرف عدوانی دلالت ماده ۱۶۲ قانون آیین دادرسی مدنی ابراز سند مالکیت دلیل بر سبق تصرف است مگر اینکه طرف دیگر سبق تصرف خود را به طریق دیگر ثابت کند، لذا دادگاه به موضوع مالکیت رسیدگی نمی‌کند. رأی وحدت رویه شماره ۶۷۲ مورخ ۱/۱۰/۱۳۸۳ نیز در این دعوا قابل تسری نیست چراکه دعوای تصرف عدوانی جهت برقراری نظم و جلوگیری از اقدامات خودسرانه افرادی است که خود را مالک می‌دانند و در دعوای خلع‌ید، تکلیف مالکیت اشخاص مشخص می‌شود.
نظر کمیسیون نشست قضائی مدنی
با توجه به تعریفی که ماده ۱۵۸ قانون آیین دادرسی دادگاه‌ها… در امور مدنی از دعوای تصرف عدوانی به عمل آورده، دعوای تصرف عدوانی عبارت است از ادعای متصرف سابق مبنی بر اینکه دیگری بدون رضایت او مال غیرمنقول را از تصرف وی خارج کرده است و اعاده تصرف خود را نسبت به آن مال درخواست کند لذا رسیدگی دادگاه در خصوص مورد احراز تصرفات سابق مدعی و تصرف و استیلای ید دیگری بدون مجوز قانونی و بدون اذن متصرف سابق بر مال غیرمنقول است.
در فرض سؤال چنانچه خواهان نتواند ثابت کند که موضوع دعوا قبل از خارج شدن ملک از تصرف وی، در تصرف و مورد استفاده او بوده و بدون رضایت وی و به غیر وسیله قانونی از تصرف او خارج شده است و از آن سو دادگاه احراز کند خوانده در محل، تصرف ابا و اجدادی داشته، موردی برای رسیدگی به مالکیت و اختلاف در آن وجود ندارد.
و دعوای مطروحه تحت عنوان تصرف عدوانی به لحاظ عدم تحقق شرایط اثبات دعوا، رد خواهد شد. مقررات این فصل از قانون آیین دادرسی مدنی مربوط به نظم عمومی بوده ملاک تصرف قانونی و مسبوق به اذن متصرف است و مالکیت غیرمنقول به تنهایی موردنظر نیست.
مطابق مواد ۱۶۳ و ۱۶۴ قانون فوق‌الذکر، کسی که راجع به مالکیت اقامه دعوا کرده نمی‌تواند نسبت به تصرف عدوانی طرح دعوا کند. رأی وحدت رویه شماره ۶۷۲ مورخ ۱/۱۰/۱۳۸۳ هیئت عمومی دیوان‌عالی کشور که در خصوص خلع‌ید و دعوای ماهیتی و لزوماً احراز مالکیت خواهان دعواست، قابل تسری به دعوای مزبور نیست.
نمونه احراز سبق و لحوق تصرف
رای دادگاه
نظر به اینکه ، به موجب مستفاد ازمجموع گواهی گواهان واظهارات مسلم یزدان خواه (یزدان کهکی ) در کلانتری و تصدیق پاسبان شماره …. و مفاد اجاره نامه رسمی شماره …. محرز است که بالاخانه پلاک شماره …. تا…. قبلا” در تصرف …. و …. بوده ، و از طرف …. و …. ” تصرف شده است ، و دلائلی که وکیل پژوهش خواهان جهت اثبات تخلیه ارادی پلاک مورد ادعا از طرف پژوهش خواندگان به دادگاه تقدیم کرده ، کافی به نظر نمی رسد0
نظر به اینکه ، در جلسه مورخه …. پژوهش خواندگان صریحا” تایید نموده اند که جز حدود مندرج در اجاره نامه رسمی محل دیگری را تصرف نداشته اند، سالن مذکور در همین اجاره نامه فعلا” به صورت شش باب اطاق در آمده است.
نظر به اینکه ، به موجب رای مورخ …. کارشناس منتخب دادگاه ، حدود اجاره نامه و پلاکهای …. تا …. فقط شامل سه اطاق جنوبی و راهروی مربوط به آن است و سه اطاق شمالی از محلی که به دستور آقای …. تصرف عدوانی به تصرف پژوهش خواندگان داده شده جزء پلاکهای …. تا … می باشد. به اضافه در جلسه ….. وکیل پژوهشخواندگان شمال مورد اجاره را به طول تقریبی پنج متر به ملک آقای…. معرفی کرده ، و این اظهار ادعای وکیل پژوهشخواهان و رای آقای کارشناس را در اینکه موضوع اجاره شامل تمام اطاقهای فعلی نیست تائید می کند.
نظربه اینکه ، شهوداقامه شده دردادسرافقط تصرفات پژوهشخواندگان را بطور اجمال در بالاخانه مورد نزاع گواهی کرده اند و از اظهار هیچیک سبق تصرف آنان در تمام شش اطاق موجود مستفاد نمی شود و پژوهشخواندگان نیز نتوانسته اند منشاء تصرفات خود را در خارج از حدود پلاکهای …. تا…. توجیه کنند. بعلاوه بعضی از شهودعلی اعظم فرزند حسن تصرفا غلام نامی را نیز در آن بالاخانه تصدیق و گواهی کرده است که پژوهشخواهان اثاثیه وی را بیرون ریخته اند.
بنا به مراتب مذکور دادنامه شماره … دادسرا در قسمت اطاقهای جزء پلاک …. الی …. به نظر صحیح می رسد و عینا” استوار می شود و در خصوص سه اطاق شمالی جزء پلاکهای …. تا …. حکم صادره مخدوش است و با اعلام فسخ آن دعوی پژوهشخواندگان محکوم به بطلان می گردد
رئیس شعبه … دادگاه شهرستان تهران
مرجع :
کتاب عدالت قضائی ،گزیده آراء،تالیف دکترکاتوزیان ،انتشارات
دادگستر،چاپ اول ،بهارسال 1378
